Τι έγινε στην Αμερική το 1976;

Τα κανάλια δεν το έχουν προβάλει πολύ, όμως γίνονται εδώ και εκεί αναφορές στο internet και αλλού.

Ίσως έχετε ακούσει να λέγεται οτι η γρίπη των χοίρων δεν είναι καινούργια, και υπήρξε ξανά το 1976 στην Αμερική. Είναι έτσι, αλλά όχι ακριβώς.

Τον Ιανουάριο του 1976 στο στρατόπεδο πεζοναυτών Fort Dix στο New Jersey σημειώθηκε ένας θάνατος από μια περίεργη ασθένεια, ενώ άλλοι 4 πεζοναύτες εκδήλωσαν βαριά νόσο και χρειάστηκαν νοσηλεία. Οι εξετάσεις έδειξαν οτι επρόκειτο για ένα στέλεχος γρίπης προερχόμενο από τους χοίρους, τύπου Η1Ν1.

Πριν συνεχίσω, τονίζω σ’αυτό το σημείο οτι το στέλεχος εκείνο ΕΙΝΑΙ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΟ από το τωρινό, παρ’ότι και η τωρινή γρίπη προέρχεται από χοίρους και είναι και τύπου Η1Ν1. Όπως έχω αναφέρει ήδη από το πρώτο post, τα διάφορα στελέχη της γρίπης προσβάλλουν κατά κανόνα ένα συγκεκριμένο είδος (π.χ. άνθρωπο, πτηνά, χοίρους, κλπ). Σε σπάνιες περιπτώσεις ένα στέλεχος μπορεί να προσβάλει άλλο είδος. Π.χ. η γρίπη των χοίρων προσβάλλει τους χοίρους, όμως έχουν παρατηρηθεί και περιστατικά νόσησης σε ανθρώπους οι οποίοι έρχονταν σε στενή επαφή με χοίρους, για παράδειγμα ένα περιστατικό που υπήρξε στην Ισπανία τον περασμένο Νοέμβρη. Αυτό δε συνιστά κίνδυνο για τη δημόσια υγεία, γιατί η γρίπη αυτή δε μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.

Ο κίνδυνος είναι όταν ένα στέλεχος από άλλο είδος (όπως τώρα η γρίπη των χοίρων) ανασυνδυαστεί (μεταλλαχθεί δηλαδή) και αποκτήσει την ικανότητα να μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο. Τότε μπορεί να προκαλέσει πανδημία, ενδεχομένως με πολλά θύματα, γιατί οι άνθρωποι δεν έχουν αντισώματα για το καινούργιο αυτό στέλεχος γρίπης. ΑΥΤΟ έχει συμβεί και τώρα με τη γρίπη των χοίρων.

Πάμε όμως στο τότε. Τον Ιανουάριο του 1976 ο απροσδόκητος αυτός θάνατος του φαντάρου πυροδότησε μια μεγάλη κινητοποίηση των υγειονομικών αρχών. Ο ιός απόμονώθηκε, αναλύθηκε και διαπιστώθηκε οτι ήταν ίδιου τύπου με τον ιό της μεγάλης πανδημίας του 1918 (δηλαδή τύπου Η1Ν1). Άρχισαν να λαμβάνουν δείγματα αίματος από τους φαντάρους για οροεπιδημιολογική μελέτη, και μέχρι το τέλος του Γενάρη είχαν προκύψει πάνω από 100 άτομα που είχαν εκτεθεί στον ιό.

Αυτό που προβλημάτιζε τους επιστήμονες τότε ήταν οτι οι φαντάροι ΔΕΝ είχαν καμμία επαφή με χοίρους, καθώς και ο μεγάλος αριθμός των εκτεθέντων. Έτσι εξήγαγαν το συμπέρασμα οτι ο συγκεκριμένος ιός της γρίπης των χοίρων είχε μεταλλαχθεί, και πλέον μεταδιδόταν από άνθρωπο σε άνθρωπο. Κρίνοντας πιθανό το ενδεχόμενο μιας νέας πανδημίας, ανάλογης βαρύτητας με την καταστρεπτική πανδημία του 1918, οι επιστήμονες συστήσαν να παρασκευαστεί εμβόλιο και να γίνει μαζικός εμβολιασμός του πληθυσμού.

Στους μήνες που ακολούθησαν, η παρασκευή του εμβολίου και το πρόγραμμα εμβολιασμού αναδείχθηκαν σε ένα τεράστιο σήριαλ με πολιτικές προεκτάσεις. Θα παραλείψω τις λεπτομέρειες, και θα παραπέμψω τους ενδιαφερόμενους αναγνώστες σε αυτή την ιστοσελίδα (τα περιγράφει γλαφυρά και συνοπτικά), αλλά και σε αυτό το επιστημονικό άρθρο που έχουν γράψει οι δύο βασικοί επιστημονικοί υπεύθυνοι του τότε προγράμματος.

Ο μαζικός εμβολιασμός τελικά άρχισε με πολλά προβλήματα το μήνα Οκτώβριο, και εμβολιάστηκαν 45 εκατομμύρια Αμερικανοί. Δυστυχώς το εγχείρημα κατέρρευσε όταν, στα πλαίσια της επιτήρησης τυχόν παρενεργειών του εμβολίου, αναφέρθηκαν περίπου 50 περιστατικά συνδρόμου Guillain-Barre (μια σπάνια νευρομυϊκή διαταραχή που προκαλεί παροδική παράλυση). Ποτέ δε μπόρεσε να αποδειχθεί σχέση αυτών των περιστατικών με το εμβόλιο, όμως το γεγονός προκάλεσε μια καθολική δυσπιστία του κοινού απέναντι στο εμβόλιο αλλά και απέναντι στην κυβέρνηση. Στα μέσα Δεκεμβρίου το πρόγραμμα εμβολιασμού πάγωσε επ’αόριστο. Οι εφημερίδες χαρακτήρισαν το πρόγραμμα «το μεγάλο φιάσκο της γρίπης των χοίρων».

Ο πρόεδρος Ford λαμβάνει το αντιγριππικό εμβόλιο το 1976

Τι πήγε στραβά όμως?

Από τα πολλά που πήγαν στραβά, ένα ήταν το κυριότερο:

Αγνοήθηκαν τα δεδομένα της επιδημιολογικής επιτήρησης!

Μετά το συμβάν στο στρατόπεδο Fort Dix, σε ολόκληρη την Αμερική υπήρξε ένα πρόγραμμα ενισχυμένης επιδημιολογικής επιτήρησης της γρίπης. Όλοι οι ιατροί σε όλα τα νοσοκομεία έλαβαν οδηγίες να αναφέρουν ύποπτες περιπτώσεις και να λαμβάνουν κλινικά δείγματα, ώστε να εντοπιστούν τυχόν περιστατικά γρίπης χοίρων.

Οι μήνες όμως περνούσαν, και δεν είχε εντοπιστεί ΚΑΝΕΝΑ περιστατικό της νέας αυτής γρίπης. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συνέστησε παγκόσμια επαγρύπνηση για την ανίχνευση περιστατικών γρίπης χοίρων, χωρίς να προτείνει προληπτικό μαζικό εμβολιασμό. Όμως στις ΗΠΑ η απόφαση είχε ληφθεί σε ανώτατο επίπεδο να προχωρήσει ο εμβολιασμός, και κανένας δεν ανέλαβε την ευθύνη να την ανακαλέσει. Μη ξεχνάμε δε οτι ήταν και προεκλογική χρονιά στις ΗΠΑ (ο Ford τελικά… έχασε τις εκλογές, και νέος πρόεδρος εξελέγη ο Jimmy Carter). Τελικά, ο ιός της γρίπης των χοίρων φαίνεται οτι δεν πέρασε ποτέ το φράκτη του Fort Dix!

Όπως έχω εξηγήσει πολλές φορές, το ζήτημα πίσω από οποιαδήποτε ενέργεια προστασίας της δημόσιας υγείας είναι η ισορροπία κόστους-όφελους, ή όφελους-κινδύνου. ΑΥΤΟ ήταν που έλειψε το 1976, με αποτέλεσμα να υπάρξει ένα τεράστιο φιάσκο, που έπληξε την αξιοπιστία των πολιτικών αλλά και των επιστημόνων.

Η απόφαση να ξεκινήσει να αναπτύσσεται το εμβόλιο και να οργανώνεται το πρόγραμμα εμβολιασμού ήταν σωστή, γιατί ο κίνδυνος ήταν υπαρκτός. Όμως από τη στιγμή που δεν ανιχνευόταν ΟΥΤΕ ΕΝΑ περιστατικό στην κοινότητα, η απόφαση να υλοποιηθεί το πρόγραμμα ήταν ΑΠΟΛΥΤΩΣ ΑΔΙΚΑΙΟΛΟΓΗΤΗ. Θα έπρεπε το πρόγραμμα να είχε παγώσει από το καλοκαίρι. Πολύ απλά δεν υπήρχε πλέον απειλή, ώστε να γίνει και εμβολιασμός.

Τα διδάγματα πάντως του 1976 μη νομίζετε οτι δεν έγιναν μαθήματα. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, με το που έσκασε το θέμα της γρίπης των χοίρων, συνέστησε αυξημένη επιδημιολογική επιτήρηση (intensified surveillance) για κρούσματα άτυπης πνευμονίας και γριπώδους συνδρομής, ώστε να συγκεντρωθούν στοιχεία για τη φύση της απειλής.

Θα μου πείτε τώρα, τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τωρινή γρίπη των χοίρων?

Υπάρχει μια ομοιότητα και μια διαφορά.

Η διαφορά είναι οτι τότε, δεν υπήρξε διασπορά του ιού, έτσι δεν υπήρξε ποτέ και πανδημία. Τώρα ο ιός είναι παντού, σε όλες τις χώρες του κόσμου, και ΕΙΜΑΣΤΕ σε φάση πανδημίας. Η πανδημία αυτή είναι σε πλήρη εξέλιξη στο νότιο ημισφαίριο, όπου τώρα είναι χειμώνας, και σε λίγους μήνες θα πλήξει για τα καλά το βόρειο ημισφαίριο. Άρα το 1976 δεν υπήρξε ποτέ πανδημία, μόνο ο φόβος οτι μπορεί να υπάρξει. Σήμερα όμως αυτό δεν είναι φόβος, είναι πραγματικότητα.

Η ομοιότητα είναι οτι όπως και τότε, έτσι και τώρα, η πιθανότητα για μια καταστροφή τύπου 1918 είναι μικρή. Αυτό συνέβαινε τότε γιατί ο ιός δεν είχε ξεφύγει στην κοινότητα. Σήμερα αυτό συμβαίνει γιατί η λοιμογόνος δύναμη του ιού είναι μικρή. Όπως έχω εξηγήσει, ο πλανήτης περίμενε και προετοιμαζόταν για μια πανδημία της -πολύ πιο θανατηφόρας- γρίπης των πτηνών. Αντ’αυτού, προέκυψε μια πανδημία από γρίπη των χοίρων, που είναι πολύ πιο ήπια. Δυστυχώς ακόμη και αυτή η ήπια γρίπη που μας έλαχε, είναι βέβαιο οτι θα μεταφραστεί σε πάρα πολλούς θανάτους και μεγάλη αναστάτωση σε όλους τους τομείς της κοινωνικής και οικονομικής ζωής.

Σε κάθε περίπτωση, τα διδάγματα από την ιστορία του 1976 είναι σαφή (και αναλύονται πολύ ωραία στην τελευταία ενότητα του άρθρου που προανέφερα). Το βασικότερο είναι πως πρέπει πάντα να σταθμίζεται ο κίνδυνος και το μέγεθος της κάθε απειλής, ώστε να λαμβάνονται οι βέλτιστες αποφάσεις. Ποτέ οι αποφάσεις αυτές δεν είναι απαλλαγμένες ρίσκου, και μπορεί να αποδειχθούν λανθασμένες στο τέλος. Πρέπει όμως να λαμβάνονται από υπεύθυνους πολιτικούς, υπό την καθοδήγηση επιστημόνων, με γνώση όλων των δεδομένων και με άρτια σκέψη.